De Alblasserwaard was tot 1277 een samenraapsel van poldertjes, dorpjes en gehuchtjes waar iedere ambachtsheer (de gezaghebbende over een gebiedje) er een eigen belastingstelseltje op nahield, en verantwoordelijk was voor de dijken en dijkjes in zijn polder.
Genummerde dijkpaaltjes
Om aan die lappendeken van waterkerinkjes een eind te maken, was een sterke figuur nodig. Floris V, graaf van Holland, bij ouderen met traditioneel geschiedenisonderwijs ook wel bekend als de Keerlen God, was die sterke figuur. Floris wist in 1277 met behoorlijk wat dwang de heren te overtuigen dat er één grote dijk om de Alblasserwaard moest komen; een ringdijk die gezamenlijk onderhouden diende te worden. De ambachtsheren verschoven die onderhoudsplicht al snel naar de bewoners van de waard en naar de bewoners van de nederzettinkjes en de dorpen die aan de dijk ontstonden, zoals Sliedrecht en Papendrecht.
De dijk betekende wel meer veiligheid, maar brak steeds weer. Dat lag vaak aan gebrek aan onderhoud. Om de dijk beter te kunnen inspecteren en om in kaart te kunnen brengen waar eventueel onderhoud plaats moest vinden, werd in 1661 door de waterschappen in de waard 404 genummerde dijkpaaltjes geplaatst. De paaltjes verdeelden de dijk in vakken. Al naar gelang de grootte van het grondbezit had iedere dijkplichtige één of meer vakken, dan wel een gedeelte van zo’n vak, voor zijn verantwoording. Drie maal per jaar, in het voorjaar, midzomer en in het najaar, kwamen dijkgraaf en heemraden ‘schouwen’, of iedereen zijn plicht had vervuld. Zij controleerden of elke dijkplichtige zijn werkzaamheden had verricht, zoals die volgens het polderreglement bij de betreffende schouw gereed moesten zijn.
Vijftig roeden uit elkaar
De nulpaal staat op de grens van Schelluinen met Boven-Hardinxveld. De laatste, 403, staat op de Wolpherensedijk bij Gorinchem. In de loop der eeuwen zullen er wel een paar verdwenen zijn, ook door dijkverzwaring, maar er zijn er nog minstens 350.
De onderlinge afstand tussen de paaltjes wordt niet uitgedrukt in meters maar in Zuid-Hollandse roeden: De paaltjes staan vijftig roeden uit elkaar, dat is bijna 200 meter. Ieder waterschap had vroeger een eigen vormpaaltje, meestal van hout. Later werden ze allemaal gelijk en werden ze van beton gemaakt. Ook voor dijkpaaltjes staat de tijd niet stil. Tegenwoordig zijn ze gemaakt van gerecycled materiaal. Maar er staan nog steeds veel oude stenen paaltjes, die officieel binnendijks horen te staan, maar nu ook wel buitendijks worden herplaatst.
Hoewel het systeem van de paaltjes al meer dan drieënhalve eeuw oud is, wordt het nog steeds gebruikt als dijkverdeling. Ook in het archief en in de calamiteitenorganisatie zijn de paaltjes belangrijk. De vergunningen die te maken hebben met de dijk zijn gebaseerd op de paaltjes en de nummers. Ze zijn nu eigendom van het Waterschap Rivierenland, de opvolger het Hoogheemraadschap van de Alblasserwaard.
